AEDES

I.

AEDES

non idem cum Templo Gellius l. 14. c. 7. Non omnes aedes sacrae templa ac ne aedes quidem Vestae templum est. Varro de L. L. l. 6. Quod addit templa ut sint dextra; aiunt sancta esse, qui glossas scripserunt; nam Curia Hostilia templum est, et sanctum non est: sed hoc ut putarent aedem sacram esse templum, et sanctum esse quod in urbe Roma pleraeque aedes sacrae simt templa, eadem sancta. Olim enim, ut Scaliger ex eodem ibid. l. 4. observat, Leges Aediune in Aedibus ipsis in postico corum ponebantur; quae inter alia continebant; utrum Aedes illa esset templum, nec ne? Hinc Festus in Opima spolia, Huius aedis lex nulla exstat, neque templum habeat nec ne, scitur. Adponebantur etiam leges dedicationis, quidbus ipsae Aedes sacrae fiebant, neque sine exauguratione transferri poterant. Hinc ad Traianum Plinius l. 10. Ep. 58. Dispice ergo Domine, an putes aedem, cui nulla Lex dicta est, salvâ religione posse transferri. Nempe Templum inauguratus seu per Augures constitutus locus erat. Unde Lampridius in Severo, c. 6. Cum Senatus frequens in Curiam, h. e. aedem Concordiae, templumque inauguratum convenisset: addit templum inauguratum, quia Romae erant plures Concordiae Aedes, sed ceterae, exceptâ hâc, quae in Liviae porticu, inauguratae non erant. Non autem coiisse Senatum in loco per Augures non constituto, notum. Quam ob rem Templum Vestae non fuit auguriô consecratum, ne illuc conveniret Senatus, ubi essent virgines. Servius ad illud Aen. l. 7. v. 153. ---- augusta ad moenia Regis. Vide Iac. Oiselium ICtum ad Gellium loc. cit. et infra voce Templum, it Vesta. Hinc Aedicula diminut. de quo mox.

II.

AEDES

postquam in cavernis habitandi priscos mortales taedium cepit, e luto fabricari coeperunt, inventore Doxiô, Celei fratre, qui circa tempus illud, quô sub Iosepho Prorege Aegyptus floruit, hirundinum in nidis constrnendis industriâ accuratius observatâ, idem in domibus conficiendis, experiri statuit. Postmodum eo usque luxus crevit, ut ex ebore Achabus Israel Rex, ex auro, Nero Imperator: ut alios omittam, aedificare non dubitârint. Qua de re cum et alibi dictum sit, addam pauca de laxitate Aedium apud Veteres, quae tanta, ut aliquot servorum myriadas non difficulter continerent. Seneca certe Epist. 90. capacia populorum tecta, domos instar urbium, non semel inculcat. Eiusdem haec sunt Ep. 114. ubi luxuriam late felicitas fudit, cultus primunm corporum esse diligentior incipit; deinde supellectili laboratur: deinde in ipsas domos impenditur cura, ut in laxitatem ruris excurrant, ut parietes advectis trans maria marmoribus fulgeant, ut tecta varientur aurô, ut lacunaribus pavimentorum respondeat nitor etc. Quae eadem Iuvenal. carmine expressit, Sat. 4. v. 5.

Quid refert igitur, quantis iumenta fatigat

Porticibus? quantâ nemorum vectentur in umbrâ?

Iugera quot vicina Foro, quas emerit aedes?

Nec vero non respondebant hisce spatiis aulae aemulae urbium, capaces populi, et Cenationes et Porticus et Vestibula; Atria, Peristylia; Bibliothecae, Pinacothecae, Basilicae et alia ad decorem Maiestatis perfecta et publicorum magnificentiam comparata. Verbô, domorum ea fuit amplitudo, ut domini (prout temporis conditio exigebat quibusdam membris uterentur) quibusdam non, l. penult. ff. de usu et habitat. Vide Pignorium Commentar. de servis. Neque vero in Urbe tantum, sed et rui laxitatis extremae Aedificia prisci possidebant, adeoque cum aulas habitarent illustres viri, instar urbium: in villis, velut more Persarum, regias quasdam construxisse, Strabo auctor est. Hinc Plin. l. 36. c. 15. nihil illis magis mirandum fuisse in toto terrarum orbe testatur, atque addit montes perfossos, valles coaequatas. Quin et maria constrata Sallustius refert. De Lucullo, quem ob iniectas moles mari et receptum suffossis montibus in terras mare, haud infacete magnus Pompeius Xerxem togatum vocare assueverat, ut loquitur Paterculus, l. 2. c. 33. Vide etiam Plinium l. 9. c. 54. et Varronem de R. R. c. 17. Et haec complures privati factitabant: de Gordianorum villa, audi Capitolin. c. 32. Exstat Gordianorum villa viâ Praenestinâ, ducenteas columnas in tetrastylo habens, quarum 50. Carysteae, Claudianae 50. Syennitides 50. Numiditae 50. pari mensurâ sunt. In qua Basilicae centenariae tres: cetera huic operi convenientia. etc. De Insulis quae erant Aedes grandiores, sic dictae, quod non iungerentur communibus parietibus cum domibus vicinis, quales Sex. Rufus et P. Victor olim Romae non paucas recensuerunt, vide infra. Quod vero de servorum multitudine diximus, confirmatur ex Athenaeo, Romanorum quosdam eorum 1000. quosdam 2000. habuisse, nec ut quaestum ex iis facerent, sed ut asseclas haberent, scribente; Iac. Oiselius ICtus Not. in A. Gellium Ut quaedam addam de Aedibus, Constitutio Hadriani Imperatoris, memoratur, apud Spartianum in Vita eius, Constituit inter ???aetera, ut in nulla civitate domus aliquae transferendae ad aliam Urbem ullius materiae causâ diruerentur. Unde colligunt quidam, promulgatam ab Hadriano fuisse, de non diruendis aedisiciis aliquam constitutionem: cuius tamen cum hodie in libris Iuris Civ. Roman. mentio exstet nusquam, iudicat Iosias Mercerus ad illud Senatusconsultum, verba Spartiani referenda esse, quod Hadrianô im perante quintô eius anni Consulib. Aviolâ et Pansâ factum est. Cavêre Patres eô decretô, ne ea quae aedibus iuncta sunt, tollere, negotiationis et promercii causâ vendere, emere, legare liceret, Item: ne cui domum suam, quo demoliretur, vendere liceret aut legare, Auctores sunt, Paulus l. 52. de contr. empt. Ulpianus l. 41. de leg. primo; item alii multi: nam huius Senatus Consulti frequens in Digestis mentio. Sed et multo ante Vespasiani lege idem fuerat cautum; ut testatur Alexander Severus l. 2. Cod. de aedif. priv. Nec novum est, ut ab Imperatore ius dicatur constitutum, quod eô imperante Ordo amplissimus decreverit etc. Hoc itaque ait Spartianus, constituisse Hadrianum, ne transferendae ullius materiae causâ ad aliam urbem, in ulla civitate, domum aliquam diruere fas esset. Materiae autem in aliam urbem solitae transferri sunt, tigna, marmora, typi, et quod mireris, parietes ac parietum partes. Plin. l. 35. c. 14. Lacedaemone excisum lateritiis parietibus opus tectorium propter excellentiam picturae ligneis formis inclusum, Romam deportavêre, in Aedilitate, ad Comitium exornandum, Murena et Varro. Quod opus cum per se nurum esset, translatum tamen magis mirabantur. Vide Salmaf. ad Spartian. loc. cit. uti de more possessorum nomina aedificiis inscribendi infra voce Paries.